گزارش
بانوی وقف های ارزشمند
بانو «عزت‌ملک ملک» با وقف گنجینه‌هایی بزرگ از آثار تاریخی و فرهنگی خدمات ارزنده‌ای به فرهنگ و هنر ایران کرد
بهاره خسروی-روزنامه‌نگار
یکی از بانوان فرهیخته تهرانی که مروج سنت حسنه وقف بود، بانو «عزت‌ملک ملک»، دختر مرحوم حاج حسین آقاملک است؛ بانویی که درس ایثار و گذشت و علاقه به اعتلای فرهنگ را در مکتب پدر آموخت تا فرزند خلف آموزه‌های او باشد. در این‌باره با مهدی یساولی، مدیر روابط عمومی مؤسسه و کتابخانه ملک، گفت وگو کرده‌ایم.
بانو ملک در طول یک قرن زندگی پر برکتش، نقش مهمی در حفظ تاریخ، فرهنگ، هنر و ادب ایران ایفا کرد. او سراسر زندگی‌اش را به جمع‌آوری و وقف نسخه‌های خطی و آثار تاریخی ایران صرف کرد و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک بود و همچنین، به‌عنوان ناظر استصوابی موقوفات پدری، با وقف گنجینه‌هایی بزرگ از آثار تاریخی، فرهنگی و هویتی، خدمات ارزنده‌ای به فرهنگ و هنر ایران کرد.
عزت‌ملک ملک، دختر بزرگ حاج حسین آقاملک، ثمره ازدواج با زهرا نوابه قدسیه، دختر میرزا عبدالله، متولی مسجد گوهرشاد است. البته حاج حسین آقاملک از این وصلت ۲دختر دیگر ملک‌زاده و صدیقه هم داشت. مرحوم حاج حسین آقاملک، پدر این بانو، نزدیک به یک قرن عمر پرخیر و برکت، علاقه فراوانی به جمع‌آوری آثار و نسخ خطی نفیس و ارزشمند تاریخی داشت. علاقه به جمع‌آوری آثار تاریخی نسخ خطی نفیس و ارزشمند تاریخی، میراث پدر برای فرزند ارشد خانواده بود. بانو عزت‌ملک از همان روزهای کودکی، همچون پدر اهل مطالعه و کتاب بود و همین علاقه و اشتیاق، او را به سمت عالم هنر و دنیای نسخ خطی ارزشمند کشاند. در حقیقت کاری را که حاج‌حسین آقاملک بنیان‌گذارده بود، تداوم بخشید.
راه پدرم را ادامه دادم
یساولی در زمان حیات بانو عزت‌ملک با او گفت‌وگو و مصاحبه‌ای داشته است. او با اشاره به آن مصاحبه و از زبان بانو عزت‌ملک می‌گوید: «پدرم در جوانی در خانه بین‌الحرمین در بازار تهران زندگی می‌کردند و از همان دوران علاقه به جمع‌آوری کتاب در او به‌وجود آمد. پدر حدود ۱۰۰سال عمر کرد و همیشه هوش و حواسش بجا و علاقه مند به‌کارش بود. تمام عشقش جمع‌آوری همین کتاب‌های باارزش بود اگر کسی تابلویی، قلمدانی، خطی، شیء هنری و سکه‌ای می‌آورد برای فروش، پدرم آن را می‌خرید. این کار به‌مرور زمینه ایجاد موزه شد. من نیز مانند پدرم به کتاب و مطالعه و جمع‌آوری اشیای عتیقه، در مقایسه با خواهرهایم، بیشتر علاقه مند بودم و از کودکی در کنار پدر، پای این کتاب‌ها نشسته و به ایشان در این زمینه‌ها کمک می کردم.»
عزت‌ملک درباره ادامه دادن راه پدر و سنت حسنه وقف نیز گفته بود: «وقتی پدرم این سنت پسندیده را شروع کرد، احساس وظیفه کردم و راه پدرم را ادامه دادم. وقف فرهنگی، تأثیری سازنده در میان مردم دارد. من هم از پدرم پیروی و این آثار را وقف کردم تا خط ها، تابلوها، کتاب‌ها، قلمدان‌ها و آثار دیگر برای مردم ایران بر جای بماند.»
بازگرداندن آثار به‌یغما رفته
گنجینه اهدایی عزت‌ملک ملک، یکی از بخش‌های جذاب کتابخانه و موزه ملی ملک است که با تلاش و پیگیری‌های این بانوی خَیِر جمع‌آوری شد.
به‌گفته مهدی یساولی، او در ۲ مرحله، یکی در سال ۱۳۸۷ و دیگری در سال ۱۳۹۱ خورشیدی، ۲گنجینه بزرگ از آثار تاریخی و نسخه‌های خطی را از مجموعه شخصی خود که طی سالیان پیاپی جمع‌آوری شده بود، به کتابخانه و موزه ملی ملک اهدا کرد. این مجموعه‌های بزرگ، تابلوهای نقاشی، قطعات و مرقعات خوشنویسی و نگارگری، سندها، طومارها، قرآن‌های نفیس خطی، قلمدان‌ها و سرقلیان‌های تاریخی را دربرمی‌گیرد. علاوه بر این، بسیاری از آثار و نسخه‌های خطی را از خارج ایران در حراجی‌های مشهور دنیا خریده و به کشور بازگردانده بود.
وقف فرهنگی با کمال میل
او این کار را در مسیر برآوردن نیت پدرش می‌دانست و همواره اعتقاد داشت: «نباید بگذاریم آثار تاریخی ایران از کشور خارج شود و به‌دست دیگران بیفتد.» همچنین آثاری که بانو عزت‌ملک ملک خرید و به کتابخانه و موزه ملی ملک اهدا و وقف کرد به روایت خودش، در ۲دسته جای می‌گرفتند، یکی آثاری که در کشور حفظ شده بودند و دیگر، آثاری که از کشور بیرون برده شده بودند و او آنها را به بهای گزافی خرید و به ایران بازگرداند.مهم‌ترین هدف بانو عزت‌ملک ملک از وقف آثار پدری، علاوه بر حفظ تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم، ترویج سنت حسنه وقف بود.
مکث
آثار منقول ارزشمند
سند (طومار، مبایعه‌نامه و وقف‌نامه)، نسخه خطی (قرآن‌ها و دیوان‌های نفیس شعر)، نقاشی پشت‌شیشه، قلمدان و آثار لاکی، تابلو نقاشی و نگارگری، خوشنویسی و سرقلیان مجموعه آثاری است که این بانوی بزرگ اهدا و وقف کرده است. به‌گفته مهدی یساولی، این آثار در تالاری زیبا و شگفت‌انگیز با نام «آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک» در کتابخانه و موزه ملی ملک در معرض دید دوستداران فرهنگ و هنر ایران جای گرفته است. در میان این آثار، یک قرآن منحصربه‌فرد به خط میرزا شفیع ارسنجانی و تابلو نقاشی میدان مشق از آثار برجسته اهدایی این بانو به شمار می‌آیند.
